พลอยหรือ อัญมณี (ColoredStone) คือแร่ธาตุ(Minerals) บนโลกที่นำมาเจียระไน ตกแต่งหรือแกะสลัก เพื่อใช้เป็นเครื่องประดับมีความงาม ทนทาน และหายากซึ่งแบ่งแยกตามแหล่งกำเนิดได้2 ประเภทคือ
1. แร่ธาตุที่เกิดจากสิ่งมีชีวิต หรือสารอินทรีย์ (Organic)
เช่นไข่มุก(Peal) , เปลือกหอยทาก(Shell) ,อำพัน(Amber) , ปะการัง(Coral), กระดองเต่า(Tortoise Shell ) และงาช้าง (ivory)
2. แร่ธาตุที่เกิดจากสิ่งที่ไม่มีชีวิต หรือสารอนินทรีย์ (Inorganic)
เช่นทับทิม (Ruby), ไพลิน(Blue Sapphire), บุศราคัม(Yellow Sapphire), มรกต(Emerald),
จ้าวสามสี(Alexandrite) ในปัจจุบันอัญมณีหรือพลอยที่มีมูลค่าและเป็นที่นิยมมากที่สุดมีอยู่3 ชนิดหรือที่ชาวตะวันตกเรียกว่าBig 3 ได้แก่ทับทิม (Ruby), ไพลิน(Blue Sapphire), และมรกต (Emerald)
โดยตัวแปรที่จะส่งผลกับมูลค่าของอัญมณีนั้นประกอบด้วย
1. ความสวยงาม (Beautiful) ซึ่งประกอบด้วย
สี (Color) คือความสวยงามของพลอยนั้นๆ ซึ่งมีผลกระทบต่อมูลค่าพลอยมากที่สุด เนื่องจากพลอยยิ่งสีสด ยิ่งสวย ยิ่งแพงมาก ยิ่งหายากมาก บางชนิดถ้าสีสวยมากๆอาจแพงกว่าเพชรก็เป็นได้ ตัวอย่างเช่น ทับทิม (Ruby)
-
การเจียระไน (Cut) คือการเจียระไนพลอยให้สมมาตรและสวยงาม
-
ความสะอาด (Clarity) คือความใส่สะอวดไร้ตำหนิของพลอย
2. ความหายาก (Rare) เนื่องจากพลอยบางประเภทนั้นมีน้อยมาก และอยู่ประเทศไทยไม่สามารถเข้าถึงได้ ตัวอย่างเช่นทับทิมพม่า ทำให้ทับทิมพม่ามีราคาสูงมาก หรือแม้กระทั่งพลอยบางชนิดที่มีน้อยมากจริงๆ จะจัดอยู่ในประเภทพลอยสะสม หรือ Collector gem
3. ความทนทาน (Durable)
ความทนทานต่อสภาวะแวดล้อมต่างๆซึ่งประกอบด้วยความแข็งแรง(Hardness) หมายถึงความทนทานของลอยขีดข่วนความเหนี่ยว (Toughness)หมายถึงการทนทานต่อการแตกความคงสภาพ (Stability)หมายถึงการทนทานต่อการกัดกร่อนของแสงอุณหภูมิ และสารเคมี
ตามท้องตลาดได้แบ่งพลอยตามความแข็งแรงออกเป็น2 ประเภทคือ
Precious Stones (พลอยเนื้อแข็งหรือแร่รัตนชาติ)คือพลอยที่มีความแข็งตั้งแต่9 ขึ้นไปเพราะพลอยเนื้อแข็งจะมีราคาสูงเพราะทนต่อแรงขีดข่วน ได้แก่ ทับทิม (Ruby),ไพลิน(Blue Sapphire), บุศราคัม(Yellow Sapphire), ไพลิน(Blue Sapphire),
Semi-Precious Stone (พลอยเนื้ออ่อนหรือ แร่กึ่งรัตนชาติ)คือพลอยที่มีความแข็งแรงน้อยกว่า9 ตัวอย่างเช่นหยก (Jude), ไพฑูรย์(Cat eye chrysoberyl ), จ้าวสามสี(Alexandrite), อความารีน(Aquamarine), การ์เนต(Garnet), ทัวมาลีน(Tourmaline), โทแพส(Topaz), เขี้ยวหนุมารหรือ แอร์เมทิสต์ (Amethyst)
พลอยที่มนุษย์สร้างขึ้น(Synthetic) และพลอยที่มนุษย์เลียนแบบ(Imitation)
1.พลอยที่มนุษย์สร้างขึ้น(synthetic)
คือพลอยที่มนุษย์สร้างขึ้นซึ่งมีโครงสร้างทางเคมีและโครงสร้างทางอะตอมเหมือนพลอยที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติทุกอย่างต่างกันแค่ Syntheticเกิดจากมนุษย์สร้างขึ้นเท่านั้นไม่ได้เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติและพลอย แค่ Syntheticนั้นมีราคาถูกกว่าพลอธรรมชาติเป็นอย่างมากเพราะกระบวนการผลิตนั้นง่ายมากตัวอย่างเช่น ทับทิม (Ruby)ที่มีสีสดๆราคาเกือบแสนแต่ แค่ Synthetic Rubyนั้นจะสีสวยมากและมีรคาถูกมากอาจจะเม็ดละ 20-30 บาทก้อมี
2.พลอยที่มนุษย์เลียนแบบ(Imitation)
คือพลอยชนิดอื่นที่เลียนแบบพลอยมีค่าซึ่งโครงสร้างผนึกและโครงสร้างอะตอมก็ต่างกันแต่แค่มีหน้าตาเหมือนกันเช่น แก้วที่มีสีแดงใช้เลียนแบบทับทิม